Cuộc đối đầu giữa Tổng thống Mỹ và lãnh đạo Cục Dự trữ Liên bang (Fed) đang trở nên thu hút sự chú ý hơn khi có sự tham gia của Elon Musk. Mặc dù ông Powell có thể giành lợi thế về mặt pháp lý, nhưng việc duy trì tính độc lập của Fed trong bối cảnh này vẫn là một thách thức lớn.
Theo New York Times, Tổng thống Donald Trump đang đặt ra mối đe dọa đối với tính độc lập của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), thậm chí cân nhắc việc sa thải Chủ tịch Fed, Jerome Powell. Điều này đã làm dấy lên mối lo ngại từ các chuyên gia tài chính tại Phố Wall.
Gần đây, những lời đe dọa của ông Trump đã nhận được sự ủng hộ công khai từ Elon Musk, tỷ phú giàu nhất thế giới và đồng thời là một người ủng hộ lớn của ông Trump. Musk đã chia sẻ bài đăng của Thượng nghị sĩ Mike Lee thuộc đảng Cộng hòa, kèm theo biểu tượng “100%”, bày tỏ sự đồng tình với ý tưởng loại bỏ hoàn toàn Fed.
Trong bối cảnh ông Trump tái đắc cử, tương lai của Fed tiếp tục là một vấn đề nóng, thu hút sự quan tâm đặc biệt từ giới chuyên gia và công chúng.
Fed là gì?
Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Federal Reserve, hay Fed) là ngân hàng trung ương của Hoa Kỳ, được thành lập vào năm 1913 nhằm đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài chính và kinh tế quốc gia. Trước khi có Fed, các vụ rút tiền hàng loạt (bank runs) và khủng hoảng tài chính thường xuyên xảy ra, gây thiệt hại nghiêm trọng.
Một trong những sự kiện quan trọng dẫn đến việc thành lập Fed là cuộc khủng hoảng ngân hàng năm 1907. Khi đó, các chủ ngân hàng Mỹ đã phải cầu cứu JP Morgan – nhà tài phiệt và “ông vua Phố Wall” – để ngăn chặn sự sụp đổ toàn diện. JP Morgan đã triệu tập các chủ ngân hàng lớn nhất thời bấy giờ, sử dụng nguồn vốn tập trung để giải cứu các ngân hàng có tiềm năng nhưng đang gặp khó khăn.
Sau cuộc khủng hoảng này, chính phủ và các bên liên quan nhận ra cần có một cơ chế tài chính ổn định hơn. Đến năm 1913, Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Dự trữ Liên bang, thiết lập một ngân hàng trung ương mang tính độc lập và phân quyền.
Fed không giống bất kỳ ngân hàng trung ương nào khác trên thế giới. Đây là một mạng lưới gồm 12 ngân hàng khu vực, mỗi ngân hàng được điều hành bởi các chủ ngân hàng và doanh nhân địa phương.
- Hoạt động như một tập đoàn: Mỗi ngân hàng dự trữ khu vực của Fed được cấu trúc như một tập đoàn tư nhân và sở hữu cổ phiếu riêng.
- Ngân hàng thành viên: Các ngân hàng thương mại ở Mỹ bắt buộc phải giữ cổ phần trong ngân hàng dự trữ khu vực, điều này tạo nên mối quan hệ gắn bó giữa hệ thống tài chính quốc gia và Fed.
Mặc dù chịu sự giám sát từ Quốc hội Mỹ (Chủ tịch Fed phải điều trần 2 lần/năm), nhưng Fed hoạt động độc lập trong việc đưa ra các quyết sách tiền tệ. Chủ tịch Fed có nhiệm kỳ 4 năm và khả năng duy trì tính độc lập của tổ chức này là yếu tố quan trọng để đảm bảo các chính sách tiền tệ không bị ảnh hưởng bởi áp lực chính trị.
Tuy nhiên, nếu quyền hạn của tổng thống đối với Fed tăng lên, chẳng hạn như có thể bãi nhiệm chủ tịch theo ý muốn, thì tính độc lập của Fed có thể bị đe dọa, làm dấy lên lo ngại về sự ổn định lâu dài của hệ thống tài chính Mỹ.
Ông Trump có chấm dứt tính độc lập của Fed?
Sau hơn một thế kỷ hoạt động, tính độc lập của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đang phải đối mặt với thách thức lớn. Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Mike Lee gần đây đã cáo buộc Fed “thao túng kinh tế” và góp phần gây bất ổn cho người dân Mỹ. Ông Lee còn đề xuất Fed nên được đặt dưới sự kiểm soát trực tiếp của tổng thống, quan điểm nhận được sự ủng hộ từ tỷ phú Elon Musk.
Theo Nick Timiraos, cây bút của Wall Street Journal, Chủ tịch Fed Jerome Powell, dù được Tổng thống Trump bổ nhiệm năm 2017, vẫn có thể phải đối mặt với nguy cơ bị cách chức do những bất đồng chính sách. Ông Trump từng tức giận khi Fed tăng lãi suất trái với mong muốn của ông, gây ra những căng thẳng giữa Nhà Trắng và Fed.
Jerome Powell nhiều lần khẳng định rằng tổng thống không có quyền cách chức chủ tịch Fed theo luật. Ông cũng tuyên bố sẽ không từ chức dù bị yêu cầu. Trong trường hợp bị áp lực mạnh mẽ từ phía Nhà Trắng, Powell có thể khởi kiện để bảo vệ vị trí và tính độc lập của Fed, tránh tiền lệ nguy hiểm cho các đời chủ tịch Fed trong tương lai.
Các chuyên gia tài chính tại Phố Wall lo ngại rằng nếu tính độc lập của Fed bị xói mòn, niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường chứng khoán và trái phiếu có thể suy giảm. Hơn nữa, tính độc lập được xem là yếu tố then chốt trong việc kiểm soát lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
Scott Alvarez, cựu cố vấn của Fed, nhấn mạnh: “Nếu tổng thống có thể kiểm soát Fed, mọi chủ tịch trong tương lai đều có nguy cơ bị bãi nhiệm vì bất đồng chính sách. Đây sẽ là một bước ngoặt nguy hiểm.”
Fed được thành lập với mục tiêu tách biệt các quyết định kinh tế khỏi áp lực chính trị. Nếu quyền lực của tổng thống vượt qua giới hạn, không chỉ Fed mà cả nền kinh tế Mỹ có thể đối mặt với sự bất ổn kéo dài.
Sai lầm lớn nhất của Fed trong 40 năm qua
Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), Jerome Powell, đã hứng chịu nhiều chỉ trích vì phản ứng chậm chạp với lạm phát. Cố vấn kinh tế trưởng của Allianz, ông Mohamed El-Erian, thậm chí gọi đây là “sai lầm lớn nhất trong vòng 40 năm qua”.
Khi nền kinh tế Mỹ phục hồi từ cuộc khủng hoảng Covid-19, lạm phát bắt đầu gia tăng, phần lớn do các biện pháp kích thích kinh tế khẩn cấp trong đại dịch. Tuy nhiên, Fed đã không hành động kịp thời, khiến áp lực lạm phát trở nên nghiêm trọng.
Ông El-Erian nhận định rằng thay vì điều chỉnh sớm, Fed phải thực hiện các đợt tăng lãi suất dồn dập để kiểm soát lạm phát. Điều này không chỉ gây bất ổn cho thị trường mà còn tạo ra những hậu quả sâu rộng đối với hệ thống ngân hàng.
Năm ngoái, một số ngân hàng khu vực của Mỹ sụp đổ, một phần do tác động từ chính sách lãi suất của Fed. Lãi suất tăng nhanh đã khiến giá trị của trái phiếu kho bạc dài hạn sụt giảm, làm suy yếu tài sản thế chấp của các ngân hàng. Điều này khiến họ khó khăn trong việc huy động thanh khoản để trả tiền gửi cho khách hàng, dẫn đến các cuộc khủng hoảng tài chính cục bộ.
Ông El-Erian cho rằng Fed hiện phải đối mặt với bài toán khó:
- Hạ nhiệt lạm phát mà không làm chậm đà phục hồi kinh tế.
- Giảm thiểu căng thẳng trong hệ thống ngân hàng, vốn đã chịu áp lực từ các đợt tăng lãi suất.
- Tránh một cuộc suy thoái kinh tế khi chính sách tiền tệ ngày càng thắt chặt.
Theo các chuyên gia, ông Powell sẽ được nhớ đến như một chủ tịch Fed có phản ứng thiếu quyết đoán trước lạm phát, dẫn đến sự bất ổn cho cả nền kinh tế và hệ thống ngân hàng. Quyết định của ông không chỉ đặt nền kinh tế Mỹ vào tình thế khó khăn mà còn làm dấy lên những nghi ngờ về năng lực giám sát của Fed.
Sai lầm của Powell nhấn mạnh sự cần thiết phải có những quyết sách nhạy bén hơn từ Fed trong tương lai, để không chỉ kiểm soát lạm phát mà còn bảo vệ sự ổn định của hệ thống tài chính.
Kết quả cuộc chiến giữa ông Trump và Fed sẽ ra sao?
Với sự ủng hộ của đa số đảng Cộng hòa trong Thượng viện và Tối cao Pháp viện, ông Trump có thể thử thách quyền lực của Fed vào năm 2025.
Những thách thức pháp lý vẫn tồn tại. Ông Powell có thể bỏ tiền túi để tham gia vào cuộc chiến pháp lý. Gần đây, Tòa án Tối cao Mỹ đã từ chối xét xử một vụ án đe dọa đến sự độc lập của Ủy ban An toàn Sản phẩm Tiêu dùng.
Ở chiều ngược lại, theo ông Benn Stell – Giám đốc Kinh tế Quốc tế tại Viện Quan hệ Đối ngoại, ngay cả khi ông Powell giành chiến thắng trong cuộc chiến với ông Trump, ông vẫn không thể đảm bảo được sự độc lập của Fed dưới nhiệm kỳ của ông Trump.
Tổng thống có nhiều cách để tác động lên các quyết định chính sách, trong đó có việc thông qua Ủy ban Thị trường mở Liên bang (FOMC), vốn có thẩm quyền thực hiện chính sách tiền tệ.
5 trong số 12 thành viên FOMC là chủ tịch Ngân hàng Dự trữ Liên bang và nằm ngoài tầm kiểm soát của Nhà Trắng.
Nhưng tổng thống vẫn có thể tác động đến chính sách tiền tệ thông qua một nhóm nhỏ thành viên FOMC. 7 thành viên của Hội đồng Thống đốc Fed do tổng thống Mỹ bổ nhiệm. Và đây là nơi ông Trump có thể tác động vào.
